U Jugoslovenskom listu, od 19. aprila 1930. godine, objavljen je tekst pod naslovom Stari Mostar, Pričanja g. Jeftana Milišića.
“Stari Mostar
Pričanja g. Jeftana Milišića
Dvanaest kula. – O mostarskim džamijama. – Priča o “dobrom čovjeku”
Mala Tepa (današnji Pazar) stara je otprilike 150 godina. Tu je uvijek bilo stjecište povrtljarskih i voćarskih proizvoda, te masla, sira i ostale mrsi. U Mostaru je bio takozvani Stari grad, koji danas ne postoji i on se je protezao na obje obale rijeke Neretve. Na tom su gradu bile kule preko puteva kuda je narod prolazio. Prva je kula bila na dnu današnje Suhodoline, druga je bila na kraju spomenute Ćejvanbegove džamije, treća je kula bila na vrhu Kujundžluka idući sa Male Tepe Kujundziluk čaršijom, četvrta je kula bila na lijevoj obali rijeke Neretve na ulazu Starom mostu, peta je bila na desnoj strani Neretve na kraju Starog mosta, šesta je kula bila na desnoj strani Neretve kod Tikvinova sokaka, sedma je kula bila na podnožju Oručluka na kraju varoši idući u selo Rodoč, osma je kula bila na Šemovcu kod danasnje Golubovića gostione, deveta je kula bila na Priječkoj čaršiji na mjestu zvanom “Crkveni vakuf”, deseta je kula bila na Raskršću kod Lafi Alibega dzamije, jedanaesta je kula bila na Liska ulici i, konačno, dvanaesta je kula bila na kraju Cernice na ulasku u mahalu Ričinu.
Najstarija džamija u Mostaru je Sinan pašina na zvanom Grebinom mejdanu kod današnjeg Oficirskog doma. Ovu je džamiju gradio Sinan paša kao svoj hair, a isti je pša gradio i džamiju sultan Sulejmana na Starom mostu na lijevoj strani Neretve. U Mostaru svega postoji danas 35 džamija. Do rata ih je bilo 36. Prve smo dvije napomenuli. U Brankovcu u Osmana Džikica ulici, prije zvanoj Pašinovina, nalazi se treća džamija zvana Hadži Velijina, četvrta džamija se nalazi u Brankovcu kod Karabegovih kuća, a zove se Hadži Vali džamija, peta se nalazi dzamija više Sahat kule, a zove se Hadži Memija džamija. Ove su zadnje tri džamije sagradila tri brata i to: hadži Velija, hadži Valija i hadži Memija.
Šesta džamija nalazi se više saraja Ali Gali paše Rizvanbegovića, bivšeg hercegovačkog vezira, koji je vladao od godine 1833. do 1855. Ovu je džamiju gradio Ćurči Ahmed-paša i danas se nalazi u veoma trošnom stanju. Sedma džamija se nalazi u blizini vatrogasne kule na Glavnoj ulici, a zove se Fatime Kadun džamija, osma se nalazi vis-a-vis općinskog ureda, a zove se Husein Havadže džamija, deveta se nalazi prema Zemaljskoj banci, a zove se Hafiz Havadži džamija, deseta se džamija nalazi kod Suhodoline na mjestu zvanom Podlipa. Ovu je džamiju gradio Nasuh-aga Vučijaković. Jedanaesta se džamija nalazi na Luci u neposrednoj blizini Šarica džamije, a zove se Kotlevi džamija, dvanaesta se džamija nalazi na dnu Luke kod Fabrike duhana, a zove se Čelebića džamija, ali po jednom bašluku koji se nalazi u blizini ove džamije može se ustanoviti da su je gradile Kotle, a Čelebići da su bili mutevelije. Trinaesta džamija postojala je kod mosta Vojvode Stepe Stepanovica, koja se je zvala Kamberagina dzamija, a srušena je u vrijeme rata.
Na Srednjoj ulici, danasnjoj Kralja Tomislava, nalazi se četrnaesta džamija, u blizini mosta Kralja Aleksandra, a zove se Terjahja džamija. Petnaesta džamija nalazi se u istoj ulici u blizini stana Čede Milića, a zove se Mehmed Havadži džamija, šesnaesta džamija nalazi se na Musali na lijevoj strani mosta Kralja Petra, a zove se Ćose Havadže džamija, sedamnaesta je glavna džamija zvana Karadžozbegova džamija, osamnaesta je na Maloj Tepi, a zove se Koski Mehmed-pašina džamija, devetnaesta je na donjoj ulici Carine, kod hotel “Neretve”, a zove se Mehmed Ćetordan džamija, dvadeseta se nalazi vis-ŕ-vis kotarskog ureda, a zove se Roznamedžijina džamija. Na desnoj strani rijeke Neretve prva je džamija u Ričini, a zove se Hadži Ahmed-bega Lakišića džamija, druga je u Cernici a zove se Memin Havadže dzamija, treca je kod Starog mosta, a zove se Tabhana dzamija. Ovu su džamiju tabaci (kožari) pravili i u ovoj džamiji klanja na vodi imam, pošto ispod mihraba protječe jedan veliki kanal, a džemat (narod) klanja na suhu. Četvrta džamija nalazi se na Šemovcu na mjestu zvanom “Spila” a zove se Nezir-agina džamija, peta je džamija na desnoj strani Neretve, a zove se Radiši džamija, šesta je niže ove i zove se Esmer-jahja džamija, sedma je kod Spahica kuća u Priječkoj mahali, a zove se Otuzovica džamija, osma dzamija je u mahali Oručluk, a zove se Čevreli džamija, koju su gradile Čevre, deveta je prema katoličkoj crkvi, nju je gradio Derviš paša Vajzovic, deseta je na Raskršću, a zove se Hadži Alibeg Lafi džamija, jedanaesta je na mjestu zvanom Balinovac, a zove se Baba Bešir džamija, a dvanaesta je na Pijesku zvana Ali Eli džamija, što znači džamija rukatog Alije. Ovu je džamiju zapalio i munaru porušio Janković Stojan kad je udario sa vojskom na Mostar, a godine 1868. nju je obnovio Derviš-paša Čengić zvani Dedaga, a nazad nekoliko godina ponovo je izgorila.
Na Carini, u Kadun Fatiminu haremu, nalazi se jedno turbe. Tu leži jedan dobar čovjek koji se je zvao Derviš Isak. O ovome se čovjeku tvrdi da je bio “dobri” i sa punim uvjerenjem u Mostaru se priča ovo: Kad je austrijska vojska udarila na Banja Luku pod princom Eegenijem Savojskim, ovaj je derviš Isak došao jednog dana u berbernicu da obrije glavu. Berber je počeo da ga brije i kad mu je pola glave obrijao, on je rekao da prestane brijati. Uzeo je zatim svoj štap i izišao iz berbernice i počeo sa onim štapom udarati po dućanima, po vratima i po zidovima tako dugo da su ljudi mislili da je šenuo umom. Najedanput se je umorio, unišao ponovo u berbernicu i berber mu je obrijao i onu drugu polu glave. Taj se dan u Mostaru za bitku nije ništa znalo, pošto nije bilo brzojava; tek nakon deset do petnaest dana počeli su ljudi dolaziti i pričali su da je austrijska vojska napredovala sve dotle dok se nije pojavio pred turskom vojskom covjek kome je bilo obrijano pola glave. Po tome se je znalo da je bio on”.
Prilog: Mostar, panorama 1930.ih, cidom.
Priredili: Armin Džabirov, Tibor Vrančić, Smail Špago
(NovaSloboda.ba)
