U časopisu “Wiener Bilder”, “Bečke slike”, od 13. jula 1913. godine, objavljen je tekst o novootvorenom aerodromu u Mostaru, sa šest fotografija, među kojima se nalazi i jedna načinjena iz aviona, kako ispod slike piše, sa visine 1900 metara. Prema do sada nam poznatim fotografijama Mostara, ovo je, najvjerovatnije, prva slika Mostara napravljena iz aviona uopšte.
Aerodrom je završen i pušten u pogon maja 1913. godine. Na jednoj od šest slika, vidi se avionski snimak Mostara, napravljen prilikom leta aviona u pravcu sjever-jug. Iako je fotografija napravljena sa velike visine, prepoznaju se pojednine mostarske mahale, Stari most i tek završeni Lučki most, koji je završen i pušten u saobraćaj 3. juna 1913. godine, dakle, oko mjesec i nešto dana, prije nego što je nastala pomenuta fotografija.
“Aerodrom u Mostaru, sa šest fotografskih snimaka
Prije nešto oko dva mjeseca, u Mostaru, u Hercegovini je uređen jedan vojni aerodrom, ili“leteći park”. (Flugfeld, uzletno polje, i Flugpark, leteći park, su pojmovi koji su korišteni prije više od jednog vijeka).
Razlozi, koji su, upravo u vrijeme opsade Skutarie, Skadra, moguće prouzrokovali stacioniranje jednog vazduhoplovnog odjela u vanjskom jugoistoku Monarhije su sasvim jasni.
Isto kao i čunjenica, da uvjek spremni avioni znače i vrlo bitnu podršku za svaki armijski korpus, koji štite naše granice prema Crnoj Gori.
Na novoformirani aerodrom je prekomandovano pet oficira pilota, koji su na raspolaganju imali četiti aviona. Međutim, sada se tamo nalaze samo četiri oficira, i tri aviona… Tužan događaj, u kojem je komandant aerodroma, kapetan Andrich, poginuo u udesu, u kojem je avion po imenu “Bob”, kojim je on upravljao, u potpunosti uništen, i svima na aerodromu je još u svježem sjećanju.
Užasna nesreća se dogodila kod prvog leta jednog aviona. Ali, ta tragična nesreća nije zaustavila oficire odjela, sa pravim austrijskim i vojničkim držanjem, da nastave sa letovima. Njihov učinak je zadivljujući, tim prije, što su u kraškim predjelima mnogi češći jaki vjetrovi, nego negdje drugo i što tu ima vrlo malo mjesta za slijetanje, a jedno prinudno slijetanje uvijek znači opasnost po život.
Uprkos izuzetnim opasnostima neki ljubitelji ovakvih letova, doduše malobrojni, poduzimaju dobrovoojno ovakve uzlete, kao što je mladi bečki pjesnik Petar Bössel, koji je kao rezervni oficir stigao u Mostar.
Sada tu može svakodnevno letjeti na jednoj od moćnih Lohner letjelica, i vrlo brzim dvokrilcima, lebdjeti i posmatrati preko kraških gudura, i radovati se nevjerovatnim i šokirajućim pogledima, kako jedan hercegovački pastirski vuk sa nevjericom zuri prema nekoj neshvatljivo velikoj ptici…”
O poginulom pilotu Andrichu izvještavao je časopis “Ilustrovani list”, broj 23 od 26. maja 1914. godine ( iz arhive Udruga “Werk”, Manuel Martinović, Mostar) u članku pod naslovom “Otkriće spomenika unesrećenom vojnom pilotu Božidaru Andriću kraj Čapljine”:
“Lanjske godine u vrijeme krize, dana 17. svibnja digao se satnik Božidar Andrić sa poručnikom Stiasnyem na svom aeroplanu u Mostaru i pošao radi rekognosciranja preko Nevesinja, Gacka, Bileće, duž crnogorske granice u Trebinju. Odavle je krenuo natrag preko Dubrovnika uz morsku obalu do ušća Neretve. Dalje je prošao pokraj Neretve preko Metkovića i upravo, kad je aparat lebdio nad Čapljinom, počeo je naglo padati. Što je po svoj prilici nastalo, jer su oba pilota bili izgubili svijest i nijesu mogli regulatorom upravljati. Kad je već pao aeroplan, izbacio je poručnika Stiasnya, dok se je satnik Andrić zajedno sa aeroplanom vukao po tlu još 18 metara, usljed čega je stroj satnika Andrića smrvio, koji je nakon pola sata preminuo. Poručnik Stiasny je neznatno ozlijedjen.
Na mjestu nesreće Andriću je podignut spomenik, koji je otkriven 17. svibnja o.g. Uz prisutnost vojničkih i civilnih odličnika iz Hercegovine i Dalmacije, te još 5000 učesnika iz raznih mjestao vih pokrajina”
Spomenik poginulom pilotu nalazi se i danas u krugu firme Granum u Čapljini, i radi se na njegovoj obnovi.
Na slikama:
1. Aerodrom Mostar,
2. Kod Čapljine srušeni aparat “Bob”, u kojem je kapetan Andrich izgubio život
3. Hangar i transportno vozilo na aerodromu
4. Snimak iz aviona ušća Bune u Neretvu
5. Poručnik Bornst, koji je nakon smrti kapetana Andricha postao komandant aerodroma
6. Mostar snimljen sa visine od 1900 metara
(prema originalnim snimcima za “Wiener Bilder”)
7. Sahrana pilota Božidara Andrića (Ilustrovani list, broj 23, od maja 1914)
8. Spomenik pilotu Andriću danas, u krugu firme Granum, Ćapljina
(iz arhive: Udruženje “Werk” Manuel Martinović).
Prevod: Smail Špago
Priredili: Smail Špago, Armin Džabirov, Tibor Vrančić
(NovaSloboda.ba)
